Το Σπήλαιο είναι ένα πανέμορφο μικρό χωριό δυτικά των Γρεβενών κτισμένο κάτω από την κορυφή του Όρλιακα σε υψόμετρο 980μ. Απέχει περί τα 24 χλμ. από τα Γρεβενά, μία απόσταση δηλαδή 32 λεπτών με αυτοκίνητο. Την άγρια ομορφιά του την καταλαβαίνει κανείς ήδη από τον δημόσιο δρόμο, όπου ο οδηγός έρχεται αντιμέτωπος με τους τεράστιους κάθετους ασβεστόλιθους του όρους Όρλιακα. Η ομορφιά του οικισμού και η ιδιαιτερότητα του τοπίου αναγνωρίστηκε από την πολιτεία που το χαρακτήρισε και επίσημα «ως τόπο ιστορικό και ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους» (ΦΕΚ 526Β΄/8-5-1973).
Ο οικισμός είναι χτισμένος πάνω σε ψηλή και βραχώδη κορυφογραμμή, που υψώνεται μέσα στο φυσικό υδάτινο δέλτα, το οποίο σχηματίζεται με τη συμβολή των ποταμών Βελονιά και Βενέτικου. Οι τρεις πλευρές του προστατεύονται από πανύψηλους και απόκρημνους βράχους, οι οποίοι σχηματίζουν ένα φυσικό απρόσβλητο τείχος. Μια βόλτα μέσα στο χωριό αξίζει. Μην παραλείψετε να επισκεφθείτε την Μονή Παναγίας Σπηλαίου. Το καθολικό, αφιερωμένο στην Παναγία, ιδρύθηκε στα 1633.
Στο κέντρο του χωριού, ξεχωρίζουν η εκκλησία του Αγ. Αθανασίου, κτίσμα των αρχών του 19ου αιώνα, το μικροσκοπικό εκκλησάκι του Αρχ. Μιχαήλ και το πέτρινο επιβλητικό δημοτικό σχολείο του 1930. Από την κεντρική πλατεία, σχετική σήμανση ενημερώνει τον επισκέπτη για την πιο όμορφη και χαλαρή πεζοπορική διαδρομή στο επιβλητικό φαράγγι της Πορτίτσας, με το ομώνυμο γεφύρι στην είσοδο του.
Το Φαράγγι με το Ιστορικό Γεφύρι:
Το γεφύρι στις Πορτίτσες είναι κτισμένο ακριβώς κάτω από το χωρίο Σπήλαιο Γρεβενών. Το βουνό του Σπηλαίου, χωρίζεται από το βουνό Λυκότρυπα, όπου είναι κτισμένο το χωριό Μοναχίτι, με μία βαθιά κοιλάδα, την οποία διαρρέει ο ένας από τους δύο ποταμούς, που κοντά στο σημείο εκείνο ενώνονται και σχηματίζουν το Βενέτικο. Ακριβώς κάτω από τον οικισμό, η κοιλάδα στενεύει σχηματίζοντας ένα βαθύ φαράγγι ύψους 200 μ. και πλάτους λίγων μέτρων μόλις. Στην είσοδο του, απαντάται το γεφύρι Πορτίτσας. Στο στένωμα, το νερό κατακλύζει το σημείο, κάνοντας το απροσπέλαστο στον διαβάτη, οποίος πρέπει να μπει απαραιτήτως στο νερό. Η ονομασία της κοιλάδας είναι «Κανάβι», το φαράγγι λέγεται «Πορτίτσες», εξαιτίας της στενότητας του και στην έξοδο του λέγεται «Καρούτες» από τις καρούτες νερόμυλου που σώζονται ακόμα. Το τοπίο είναι μοναδικό, καθώς το φαράγγι, οι επιβλητικοί βράχοι, η αμμώδης παραλία που είναι ιδανική για μπάνιο το καλοκαίρι, συνάμα με την ύπαρξη του παραδοσιακού γεφυριού, δημιουργεί ένα υποβλητικό θέαμα για τον περιηγητή. Το γεφύρι είναι δίτοξο, με άνοιγμα τόξου 24 μ., μήκος 34 μ., πλάτος 2.70 και ύψος 7.80 μ. Στη στέψη του γεφυριού υπάρχει λιθόστρωτο καλντερίμι, με έντονες κλίσεις και καμπυλότητα. Το γεφύρι χρονολογείται τον 19ο αιώνα, με πιθανή χρονολογία κτίσης την περίοδο 1830 έως 1850 μ.
Πώς πάς στο γεφύρι: Μέσα από το χωριό Σπήλαιο, στην κεντρική πλατεία κατεβαίνει πεζοπορικό μονοπάτι, 30-35 λεπτών περίπου, κατάλληλο για όλες τις ηλικίες και ευκολοδιάβατο. Στα μέσα της διαδρομής, ο επισκέπτης μπορεί να δροσιστεί σε πηγή/βρύση, ενώ έχει παγκάκια και κιόσκι για να καθίσει, να ξεκουραστεί και να απολαύσει την μαγευτική θέα στο φαράγγι. Η πρόσβαση όμως γίνεται και οδικώς από το χωριό. Ένας σύντομος χαλικόδρομος δίνει τη θέση του σε σύγχρονο οδικό δίκτυο. Αν και ο δρόμος παρουσιάζει αρκετές στροφές (περίπου 5-6 χλμ απόσταση), το θέαμα θα σας αποζημιώσει. Το καλοκαίρι η Πορτίτσα προσφέρεται για μπάνιο, πεζοπορίες, κάμπινγκ και καγιάκ στον ποταμό. Κατάλληλο για όλες τις ηλικίες και pet friendly.
Που να φάτε: Στην ταβέρνα «Πέρδικα» με 40 χρόνια παρουσίας στο χώρο της εστίασης καλές παραδοσιακές γεύσεις και συνταγές του τόπου. Όλα τα κρέατα είναι ντόπια και στα κάρβουνα, ενώ μπορείτε να απολαύσετε κρασί και τσίπουρο παραγωγής τους, είτε στην ζεστή ατμόσφαιρα του μαγαζιού, δίπλα στη φωτιά το χειμώνα, ή στην όμορφη σκεπαστή αυλή το καλοκαίρι. Λόγω πολιτικής του μαγαζιού, ΑΠΑΓΟΡΕΥΟΝΤΑΙ τα κατοικίδια εντός του μαγαζιού το χειμώνα. Επομένως, για τους ζωόφιλους, καλοκαίρι είναι κατάλληλη εποχή για να επισκεφθούν το μέρος, όπου ο εξωτερικός χώρος είναι διαθέσιμος. Δοκιμάστε πρόβειο κρέας, αγριογούρουνο και ζαρκάδι. Μαγειρευτά φαγητά και της ώρας, σούπες και τυροκομικά, θα ικανοποιήσουν και τον πιο δύσκολο πελάτη!
Τι άλλο αξίζει να δείτε στην περιοχή:
Γεφύρι Λιάτισσας (Σπηλαίου ή Του Κλέφτη)
Το γεφύρι ταυ Λιάτισσα είναι το δεύτερο από τα τρία γεφύρια της περιοχής του Σπηλαίου. Βρίσκεται βορειοανατολικά του χωριού Σπήλαιο και νοτιότερα του γεφυριού του Κουτσογιάννη. Εξυπηρετούσε την επικοινωνία του Σπηλαίου με τα χωριά Παρόρι, Σταυρός, Κοσμάτι καθώς και με τα Γρεβενά. Είναι ένα μονότοξο γεφυράκι, μόλις 10μ. που γεφυρώνει το φαράγγι που σχηματίζει ο ποταμός Βελόνιας, ένας παραπόταμος, που τροφοδοτεί τον Βενέτικο και μάλιστα ενώνεται με το ποτάμι λίγο παρακάτω. Δυτικά, οι απότομες πλαγιές του Όρλιακα, και ανατολικά το Παρόρι και ο Σταυρός, δύο όμορφα χωριά των Γρεβενών. Η ονομασία «Λιάτισα» ενδεχομένως σχετίζεται με την αλβανική λέξη «λιάσα», που σημαίνει ξύλινο, ίσως θέλοντας να υποδηλώσει την ύπαρξη παλαιότερου γεφυριού στην περιοχή ως «πέρασμα». Η περιοχή λέγεται μάλιστα και “πήδημα του κλέφτη”, αφού κατά το θρύλο αυτό, ο κλέφτης Θεόδωρος Ζιάκας, καταδιωκόμενος από τους Τούρκους πήδηξε απέναντι, κάνοντας τάμα, πως αν τα καταφέρει, θα κτίσει εκεί γεφύρι. Η θέση του αποτελεί σημείο ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς, πάνω από τα κατακόρυφα βράχια του φαραγγιού, που εναλλάσσονται με μικρές λεπτοκαρυές (στις οποίες πιθανότατα κατά μια άλλη εκδοχή οφείλεται το όνομά του, από την αλβανική λέξη “λιάτισσα”, που σημαίνει λεπτοκαρυά).
Πώς πάς στο γεφύρι: Οδικώς προς το χωριό Σπήλαιο, υπάρχει πινακίδα προς το Γεφύρι Λιάτισσας & Κατσουγιάννη. Εκεί υπάρχει χωματόδρομος, μέτριας διατήρησης για επιβατικά αυτοκίνητα. Από εκεί, πρόχειρα σηματοδοτημένο, αρκετά απότομα σε σημεία μονοπάτι, σας «κατεβάζει» στο φαράγγι. Προσοχή στο κατέβασμα, όπου απαιτείται καλή κίνηση και αντιολισθητικά υποδήματα. Προσοχή θέλει και στην κίνηση γύρω από το γεφύρι. Αν πάτε χειμώνα, υπάρχει πρόσβαση στο ποτάμι, για να δείτε το γεφύρι από κάτω. Όμως τα νερά είναι αρκετά ορμητικά. Το καλοκαίρι ίσως είναι ιδανικά να κατεβείτε με ασφάλεια και να κολυμπήσετε στην κοίτη και μέσα στο μικρό φαράγγι, ενώ οι βράχοι είναι ιδανικοί για να ξαπλώσετε και να κάνετε ηλιοθεραπεία. Η πρόσβαση γίνεται μόνο από την μία πλευρά (δεξιά), καθώς η περιοχή πάνω από το γεφύρι είναι απότομη και οι βράχοι κάθετοι. Ιδιαίτερη προσοχή αν πάτε με το κατοικίδιο σας, ακατάλληλο το σημείο για μικρά παιδιά.
Γεφύρι Κατσουγιάννη: Το γεφύρι Κατσογιάννη (ή Σπηλαίου ή Μύλου) βρίσκεται 2 χλμ. ανατολικά του χωριού Σπήλαιο, ανάμεσα στο Βουνό Όρλιακας και τις ανατολικές πλαγιές του χωριού Σταυρός. Γεφυρώνει τον Βελόνια, παραπόταμο του Βενέτικου ποταμού, και χτίστηκε μετά το 1800, αν και δεν είναι γνωστή η ακριβής χρονολογία. Και αυτό το γεφύρι, μαζί με της Λιάτισσας, εξυπηρετούσε την μετακίνηση των κατοίκων των οικισμών Σπηλαίου και Σταυρού, όπου μέσω Μαυραναίων, κατέληγαν στην πόλη των Γρεβενών. Το γεφύρι ήταν τρίτοξο, με μήκος άνω των 50 μ., όμως σήμερα ένα μεγάλο μέρος του έχει καταρρεύσει και ένα σύγχρονο τμήμα από σκυρόδεμα έχει αντικαταστήσει το χαμένο τόξο. Επομένως διατηρούνται μόνο το 38 μ. Την ονομασία πήρε το γεφύρι από παρακείμενο μύλο, ο οποίος ανήκε στον ενοριακό ναό του Αγ. Αθανασίου Σπηλαίου και τον νοίκιαζε κάποιος Κατσούγιαννης. Εξού και γεφύρι μύλων ή Κατσόγιαννη. Η εκκλησία του Αγ. Αθανασίου κτίστηκε το 1804, άρα το γεφύρι είναι μεταγενέστερο.
Πεζοπορία στον Όρλιακα: Για τους λάτρεις της πεζοπορίας, ο Όρλιακας, αποτελεί έναν ιδανικό προορισμό για όλες τις ηλικίες! Ο Όρλιακας είναι ένας υπέροχος τόπος για εξερεύνηση καθώς το μικρό του μέγεθος και η μεγάλη ποικιλία των βιοτόπων δημιουργούν μια πλούσια και συμπυκνωμένη σε εικόνες φύση, ενώ οι κοιλάδες και τα φαράγγια των ποταμών που τον περιβάλλουν αποτελούν ιδανικό βιότοπο για κάποια σπάνια είδη της ορνιθοπανίδας. Παρά το μικρό του όγκο δεν είναι ένα «εύκολο» βουνό, κυρίως λόγω των γκρεμών και των απότομων πλαγιών που το περιβάλλουν. Είναι ενδεικτικό ότι το περπάτημα στο μονοπάτι προς την κορυφή είναι πιο εύκολο από το περπάτημα στην περιφέρεια, λόγω της ιδιαίτερα πυκνής βλάστησης που απλώνεται γύρω του και η οποία αποτελεί παράγοντα προστασίας για πολλά σπάνια είδη της πανίδας. Ο Όρλιακας πλέον περιλαμβάνεται στο διευρυμένο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου. Βρίσκεται στα δυτικά του νομού Γρεβενών, στους πρόποδες του οποίου είναι κτισμένα τα χωριά Ζιάκας και Σπήλαιο Γρεβενών. Η ετυμολογία του ονόματος προέρχεται από το Όρλυγξ-Όρλυγκας που πιθανώς πηγάζουν από τις λέξεις «όρος» και «λύγκας». Το μέγεθος του φτάνει τα 15.000 στρέμματα, ενώ μαζί με την Λιάγκουνα φτάνει τα 35.000 στρέμματα. Η κατεύθυνση του είναι από τα ανατολικά προς τα δυτικά και το μήκος της κορυφογραμμής του φτάνει τα 4 χλμ. Στα δυτικά του υψώνονται η Βασιλίτσα και τα όρη του Λύγκου, στα νότια ορίζεται από τον ρου του ποταμού Περιβολιώτικου και στα βόρεια κοιτάει το όρος Τσούργιακα. Στα ανατολικά καταλήγει στον ποταμό Βελονιά, παραπόταμου του Βενέτικου που φεύγει προς τα ανατολικά. Οι δύο ψηλότερες κορυφές του βουνού φτάνουν τα 1.453 και 1.432 μέτρα με την Λιάγκουνα πιο δυτικά να φτάνει τα 1.526 μέτρα. Το βουνό αποτελείται από ασβεστολιθικά πετρώματα, με αρκετά σπηλαιώματα να σχηματίζονται εκεί, τα οποία αποτελούν και καταφύγιο για τις αρκούδες τον χειμώνα. Τα δάση στο βουνό είναι πυκνά και αποτελούνται από διάφορα είδη βελανιδιών -κυρίως μακεδονική δρυ- και πουρνάρια, ενώ στα ψηλότερα αναπτύσσονται μικρά δάση από μαυρόπευκα και έλατα. Τα ποτάμια σκεπάζονται από πλατάνια, ιτιές, φράξους και σκλήθρα, ενώ άλλα δέντρα της περιοχής είναι οι αγριοκερασιές, τα πυξάρια, τα σφενδάμια, οι φτελιές, οι φλαμουριές, οι οστρυές, οι γάβροι, τα πλατάνια, οι λεύκες, οι κρανιές, οι αγριοκουμαριές, αλλά και οξιές.
Προτεινόμενη διαδρομή: Η διαδρομή μας ξεκινάει από τις κατασκηνώσεις που βρίσκονται λίγο έξω από το χωριό Ζιάκας. Πάνω από την κεντρική είσοδο των κατασκηνώσεων υπάρχει μια πηγή από όπου ξεκινάει το μονοπάτι. Ακολουθούμε το μονοπάτι με κατεύθυνση το χωριό Σπήλαιο. Υπάρχει και ορειβατική ταμπέλα Orliakas trail. Το μονοπάτι είναι ευκρινές, ενώ σε ξέφωτο, λίγο πριν τημ κορυφογραμμή, θαυμάζουμε την θέα προς το χωριό Σπήλαιο. Ακολουθούμε το μονοπάτι στην κορυφή, περνώντας μέσα από μικτό δάσος πεύκης και σφένδαμου. Από εκεί βλέπουμε τον Όλυμπο, την Βασιλίτσα, τον Σμόλικα, τα Πιέρια και άλλα βουνά. Για περισσότερες πληροφορίες για τις διαδρομές, μην διστάσετε να επικοινωνήσετε με τον Χιονοδρομικό Ορειβατικό Σύλλογο Γρεβενών.
Διαμονή: Η περιοχή αποτελεί πόλο έλξης και προσφέρει κάποια καταλύματα για όσους επιθυμούν να μείνουν στο Σπήλαιο και όχι στα Γρεβενά. Εμείς μείναμε στον φιλόξενο ξενώνα “Το Μπαλκόνι Του Όρλιακα”. Ωστόσο προσφέρεται ειδικά το καλοκαίρι ο χώρος μπροστά στο γεφύρι της Πορτίτσας για camping και μπάνιο στα δροσερά νερά του ποταμού.
