Ανάβαση αυτή τη φορά σε ένα από τα ελάχιστα πραγματικά παρθένα τοπία της Ελλάδας, όπου ο χρόνος φαίνεται να έχει σταματήσει. Στο όρος Γράμμος!
Ο Γράμμος αποτελεί το 4ο ψηλότερο βουνό της Ελλάδος, μετά τον Όλυμπο, Σμόλικα και Καιμακτσαλάν. Τμήμα του όρους Γράμμος περιλαμβάνεται στο δίκτυο Natura 2000, έχει συνολική έκταση 34.468 εκτάρια και μοιράζεται στους Νομούς Ιωαννίνων και Καστοριάς. Το 45% από αυτό ανήκει στο Ν. Ιωαννίνων και περιλαμβάνει αποκλειστικά εκτάσεις από την ευρύτερη περιοχή της Κόνιτσας (Δήμος Μαστοροχωρίων & Κοινότητα Αετομηλίτσας), ενώ το υπόλοιπο 55% ανήκει στην Καστορία. Ο Γράμμος έχει τις εξής μεγάλες κορυφές: Γράμμος (ή Τσούκα αλ Πέτσιου) (2.521μ), Περήφανο ή Σκίρτσι (2.446μ.), Κιάφα (2.392μ.), Επάνω Αρρένα (2.192μ.), Κάτω Αρρένα (2.073)μ. κ.α., όπως επίσης τις λεκάνες απορροής των ρεμάτων Αετομηλίτσας, Κεφαλοχωρίου και μέρους εκείνης του Γοργοποτάμου, έως τη συμβολή τους με τον Σαραντάπορο.
Στα εδάφη του Γράμμου, εκτυλίχθησαν οι πιο σημαντικές μάχες του Εμφυλίου πολέμου. Η επιχείρηση του Εθνικού Στρατού με κωδικό όνομα «Πυρσός» αποσκοπούσε στην καταστροφή των δυνάμεων του ΔΣΕ στον Γράμμο και στο Βίτσι. Οι κυβερνητικές δυνάμεις υπό την καθοδήγηση του Αλέξανδρου Παπάγου, ο οποίος ανέλαβε αρχιστράτηγος τον Ιανουάριο του ίδιου έτους, και με την υποστήριξη των ΗΠΑ και της Βρετανίας, κατάφεραν να κατατροπώσουν τα τμήματα ανταρτών αρχικά στον Γράμμο και μετέπειτα στο Βίτσι. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ που απέμειναν υποχώρησαν στην Αλβανία. Ήταν το τέλος του εμφυλίου πολέμου. Σήμερα, πολλά κατεστραμμένα πολυβολεία, θυμίζουν στους περαστικούς, τα ζοφερά εκείνα έτη του εμφύλιου σπαραγμού.
Στον ίδιο ορεινό όγκο, ο επισκέπτης μπορεί να περπατήσει και σε άλλα ιστορικά κτίσματα, όπως το Νοσοκομείο των Ανταρτών, το οποίο απλώνεται βόρεια και νότια της Βλαχόστρατας που συνέδεε το Λιανοτόπι με την Γράμμουστα. Είναι ένα από τα εμφανέστερα κτιστά μνημεία που άφησε πίσω του ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, ο οποίος στη φάση της ανάπτυξής του, οργάνωσε τις μονάδες στήριξης και επιμελητείας του στο Γράμμο.
Η Γράμμουστα που μέχρι πρόσφατα εμφανιζόταν στους χάρτες ως «ερείπια Γράμμου» και είχε στην ακμή της περί τους 3000 κατοίκους και πολλές χιλιάδες γιδοπρόβατα που έβοσκαν στα πλούσια ορεινά λιβάδια του Γράμμου. Ο χώρος αυτός ήταν πάντα τόπος συνάντησης διαφόρων εθνικών ομάδων. Σλαβόφωνοι, Βλαχοφωνοι, Αλβανόφωνοι, μουσουλμάνοι, χριστιανοί ζούσαν αρμονικά. Υπήρχε αμοιβαίος σεβασμός στην πίστη και στην διαφορετικότητα, αλλά και στην επιχειρηματικότητα. Οι Βλάχοι ήταν κτηνοτρόφοι, οι Σλαβόφωνοι καλλιεργητές, ξυλουργοί, υλοτόμοι, ο καθένας είχε το δικό του ζωτικό χώρο χωρίς συγκρούσεις. Η κτηνοτροφία, η αγιογραφία και η αργυροχρυσοχοΐα αποτελούσαν την κύρια πηγή πλούτου της περιοχής κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Καταστράφηκε από τον Αλή πασά στα 1749. Οι κάτοικοι από τη Γράμμουστα και το Λιανοτόπι μετακόμισαν μαζικά. Το χωριό ξαναφτιάχτηκε αλλά το τελειωτικό χτύπημα δόθηκε στον εμφύλιο πόλεμο, καθώς ανάγκασε τον γηγενή πληθυσμό να εγκαταλείψει την περιοχή. Το 1955 ακολούθησε πρόγραμμα εποικισμού αλλά δεν έφερε ουσιαστικό αποτέλεσμα. Σήμερα βέβαια, λόγω της ανάπτυξης του ορεινού τουρισμού, φαίνεται ότι η ζωή επέστρεψε κατά κάποιο τρόπο στον Γράμμο, καθώς όλο και περισσότεροι ξενώνες φαίνεται να φιλοξενούν τους επισκέπτες και φυσιολάτρες.
Εμείς, έχοντας σαν ορμητήριο μας το χωριό Γράμμος αποφασίσαμε να επισκεφθούμε την κορυφή του Γράμμου και την Αλπική Λίμνη Γκιστόβα. Ο Γράμμος, παρόλο το βαρύ ιστορικό βόσκησης και πυρκαγιών, είναι ένα αξιοσημείωτα δασωμένο βουνό: το ημιορεινό και ορεινό δάσος καλύπτει τα 2/3 της περιοχής. Μακροσκοπικά, αναγνωρίζονται οι εξής ενότητες τοπίου, όπως έχουν διαμορφωθεί από το ιστορικό χρήσης πάνω στη φυσική βλάστηση: Αγροτικά και αγροδασικά τοπία, ειδικά γύρω από τους οικισμούς. Δρυοδάση, Ορεινό δάσος σε μεγαλύτερα υψόμετρα και φυσικά τα Υποαλπικά και αλπικά λιβάδια.
Η δική μας πορεία, ξεκίνησε αρχικά με μετακίνηση με 4 Χ 4 στους πρόποδες της κορυφής του Γράμμου. Ο δρόμος είναι ιδιαίτερα τραχύς και η πρόσβαση του γίνεται μόνο με κάποιο off road αυτοκίνητο. Η ανάβαση με το αυτοκίνητο, μας «γλίτωσε» τουλάχιστον 2.5 ώρες πεζοπορίας. Επίσης το κόστος του δρομολογίου, ήταν μόλις 50 ευρώ, επομένως μια ομάδα 4 ατόμων επιβαρύνεται με ελάχιστο κόστος μεταφοράς. Φυσικά, υπάρχει και η πεζοπορική διαδρομή που ξεκινά κατευθείαν από το χωριό Γράμμος, η οποία διαρκεί 3 ώρες μέχρι την Δρακόλιμνη και επιπλέον 1.5 ώρες μέχρι την κορυφή. Σύνολο διαδρομής μετ’ επιστροφής: 7-8 ώρες.
Ακολουθήσαμε τον χωματόδρομο που πηγαίνει προς τις πηγές του Αλιάκμονα, οι οποίες βρίσκονται πάνω από το χωριό και κάτω από την κορυφή του Γράμμου. Η κατάσταση του δρόμου δεν είναι και πολύ καλή, καθώς σε πολλά σημεία ρυάκια χύνονται και «κόβουν» τον δρόμο.
Έχοντας καλύψει 7 (επτά) χιλιόμετρα βλέπουμε στα αριστερά μας ένα πρόχειρο κατάλυμα. Απέναντι από αυτό το καλυβάκι και όπως μας υπέδειξαν οι βοσκοί της περιοχής, ξεκινάει το μονοπάτι που οδηγεί στην λίμνη. Στο σημείο αυτό δεν υπάρχει κάποια σήμανση ούτε ουσιαστικά κάποιο διανοιγμένο μονοπάτι. Ένα ίχνος μονοπατιού, πολλές φορές ανοιγμένο και από τα ίδια τα ζώα που βόσκουν στο βουνό , γι’ αυτό σε πολλά σημεία χάνεται γρήγορα. Όπως μας υποδείχτηκε αρχίζουμε ν’ ανηφορίζουμε έχοντας ως στόχο την κορυφή που βρίσκεται μπροστά μας.
Την συναντάμε κυρίως ως Τσούκα Πέτσικ αλλά και ως Τσούκα Πετς ή Τσούκα αλ Πέτσιου. Από πού πήρε όμως το όνομα της η ψηλότερη κορυφή του Γράμμου (2520);
Στο βιβλίο του Άγγελου Σινάκη «ο Γράμμος και τα μαστοροχώρια της Κόνιτσας» υπάρχει η ιστορία που σύμφωνα με την τοπική παράδοση έδωσε το όνομα της στην κορυφή του 4ου ψηλότερου βουνού της Ελλάδος: Έπειτα από στοίχημα που έβαλαν βοσκοί στην περιοχή του Γράμμου, ο Πέτρος, ένας φτωχός βοσκός, αποφάσισε να μείνει έναν ολόκληρο χειμώνα στην κορυφή του βουνού, προκειμένου να διεκδικήσει ως τελικός νικητής, αιγοπρόβατα και γελάδια από τους χωριανούς του. Ωστόσο, παρά τον βαρύ χειμώνα και τις χαμηλές θερμοκρασίες, ο Πέτρος έδειχνε να τα καταφέρνει. Ωστόσο, οι ισχυροί άνεμοι, λύγισαν τελικά τον Πέτρο, ο οποίος βρέθηκε από τους συγχωριανούς του, παγωμένος πια όταν έλιωσαν τα χιόνια και ήρθε η άνοιξη. Έτσι, η κορυφή ονομάστηκε ΤΣΟΥΚΑ ΠΕΤΣΙΚ, προς τιμή του άσημου αυτού βοσκού, ο οποίος τιμήθηκε με μοιρολόγια από τους σύντεχνους του.
Κάτω από την κορυφή, κινούμαστε σε ένα αρκετά ανηφορικό τμήμα και οδοιπορούμε κυρίως προς τη δεξιά πλευρά της πλαγιάς. Όπως ανεβαίνουμε βρίσκουμε στην διαδρομή μας σημάδια (σωρούς από πέτρες, «κούκους»). Εμείς αποφασίσαμε ωστόσο να κινηθούμε πιο επιθετικά, με αρνητική κλίση προς την κορυφή, σχεδόν κόντρα στο βουνό, για να κερδίσουμε χρόνο. Το μονοπάτι, φαίνεται να πηγαίνει «γύρω-γύρω» από τον αυχένα του βουνού και να ανεβάζει πιο ομαλά τον περιπατητή στην κορυφή. Η δικιά μας προσέγγιση ήταν πιο σύντομη σε διάρκεια, αλλά πιο κουραστική. Σε σημεία, εντοπίζαμε το πεζοπορικό μονοπάτι που σε φέρνει από Αετομηλίτσα Ιωαννίνων. Στην κορυφή, πολυβολεία και graffiti του Δημοκρατικού Στρατού, μας θύμιζαν το αιματηρό παρελθόν του τόπου. Στην κορυφή, με καλό καιρό, βλέπεις όλες τις επιμέρους κορυφές και χωριά της Αλβανίας. Θέλει ιδιαίτερη προσοχή, καθώς είναι πολύ εύκολο κάποιος επισκέπτης να «ξεστρατίσει» και να βρεθεί στην γείτονα χώρα.
Έπειτα από στάση, για να απολαύσουμε την όμορφη θέα, ακολουθήσαμε την κορυφογραμμή, η οποία σε πολλά σημεία εισέρχεται στα γεωγραφικά όρια της Αλβανίας. Εκεί, μετά από 1.5 ώρα πεζοπορίας, στέκει η ψηλότερη και μεγαλύτερη σε έκταση αλπική λίμνη στην Ελλάδα, η Γκιστόβα με υψόμετρο 2350μ. Εδώ ζει ένα υδρόβιο είδος Αλπικού Τρίτωνα, το “ψάρι με πόδια”, όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι.
Για την προέλευση της ονομασία της λίμνης στην σελίδα vlahoi.net, αναδημοσιεύεται ένα κείμενο όπου γράφεται σχετικά:
«Η παράδοση λέει ότι το στοιχειό του Γράμμου βρισκόταν πιο κάτω στην Αετομηλίτσα και κρατούσε το χωριό να μην πέσει. Τρεις γυναίκες Γραμμοστιανές το έκλεψαν και το έφερναν στο χωριό τους για να στεριώσει. Ανηφορίζοντας έκαναν στάση και το στοιχειό δάκρυσε και δημιουργήθηκε η άλλη λίμνη του Γραμμου η Σκρίτζα (Μουτσιάλια).Τελικά το έφεραν εδώ πάνω και η Γράμμουστα στέριωσε ενώ η Αετομηλιτσα όχι (συχνές κατολισθήσεις). Στις μέρες μας η λίμνη έχει εθνικοποιηθεί πήγαν λένε να την πάρουν οι Αλβανοί και πνίγηκαν. Η ονομασία της λίμνης (Γκιζντόβας) προέρχεται από μια βρύση που βρίσκεται μέσα στο Αλβανικό έδαφος. Εκεί κάποιος ληστής συνέλαβε καμία δεκαριά γυναίκες και τις ανάγκασε να χορέψουν γυμνές μπροστά του. Από αυτό το χορό πήρε το όνομα της η βρύση αλλά και η λίμνη».
Η επιστροφή ήταν σαφώς πιο εύκολη, πιο ευχάριστη και λιγότερο κουραστική. Απολαύσαμε τον καφέ μας και την σύντομη διαμονή μας στον ξενώνα Grammohome, όπου ο Μιχαήλ, οικοδεσπότης και συνοδός μας στο βουνό, μοιράστηκε μαζί μας όλες τις λεπτομέρειες για τον τόπο του. Ανανεώσαμε το ραντεβού μας για μία επιστροφή στο πιο ιδιαίτερο βουνό της Ελλάδος, με την βαριά ιστορία του.
Pet Friendly tip: Ο Γράμμος από άποψη γεωμορφολογίας, αποτελεί εύκολο πεζοπορικό προορισμό και κατάλληλο για τον μικρό σας τετράποδο συνοδοιπόρο. Ωστόσο, επιλέξτε να πάρετε το ζωάκι σας μαζί, με ιδιαίτερη προσοχή, καθώς το βουνό αποτελεί κορυφαίο βοσκότοπο με πολλά σκυλιά-φύλακες. Συνήθως, τα κοπάδια βρίσκονται σε χαμηλότερα υψόμετρα, όπου εντοπίζονται και πολλά μαντριά, ωστόσο δεν αποκλείεται να συναντήσετε και κάποια ζώα ψηλότερα. Επιλέξτε καλύτερα επίσκεψη νωρίς την άνοιξη όπου πιθανόν οι βοσκοί να μην έχουν προλάβει να φέρουν τα ζώα τους ή στο τέλος του φθινοπώρου, που τα έχουν μεταφέρει στα χειμερινά βοσκοτόπια.
